Άκουσα κάποτε σε ένα σεμινάριο κάποιον να λέει πως κανείς δεν πέθανε από κακό φωτισμό. Φυσικά διαφώνησα κάθετα, όπως θα διαφωνήσουν συγγενείς θυμάτων αρκετών τροχαίων, εργασιακών ατυχημάτων και διαφόρων εγκλημάτων όπου ο φωτισμός έπαιξε καθοριστικό ρόλο.
Ο κατάλληλος φωτισμός όχι μόνο είναι σημαντικός παράγοντας στη διαμόρφωση άνετου περιβάλλοντος διαβίωσης και εργασίας για όλους, αλλά επίσης βελτιώνει την ποιότητα ζωής πολλών ανθρώπων με ιδιαίτερες ανάγκες ενώ μειώνει και την επικινδυνότητα πολλών χώρων. Φυσικά όλα ξεκινούν με τον τύπο τεχνολογίας που χρησιμοποιούμε και θέλω με το παρόν κείμενο να αναφέρω συνοπτικά κάποιους κινδύνους που κρύβονται πίσω από την κακή χρήση ή λάθος επιλογή πηγής φωτός στο σπίτι μας αλλά και στον δρόμο. Φωτολογία λοιπόν (νέος όρος για τις ανάγκες του άρθρου) ώστε το φέγγε μου να περπατώ να γίνει φέγγε μου με ασφάλεια να ζω. Για περισσότερες πληροφορίες και λεπτομέρειες μπορείτε να ανατρέξετε στη βιβλιογραφική πηγή που βρίσκεται στο www.the-nightlab.com/page3.htm
1- Το μπλε φως (κυρίως 460 – 480 nm) έχει τη δυνατότητα να μειώσει τα επίπεδα μελατονίνης, προκαλώντας διαταραχές στον κιρκάδιο ρυθμό και τον ύπνο μας, με σημαντικές επιπτώσεις στην υγεία. Μια τέτοια διαταραχή οδηγεί ακόμα και σε αυξημένα ποσοστά καρκίνων, όπως του στήθους σε νοσοκόμες που κάνουν νυχτερινές βάρδιες, σύμφωνα με δημοσιευμένες μελέτες. Οπότε τις βραδινές ώρες καλό είναι να αποφεύγουμε οθόνες και ψυχρό φωτισμό. Οι λαμπτήρες πυράκτωσης/αλογόνου και φθορισμού ή LED με θερμό λευκό φως είναι καταλληλότεροι.
2- Οι λαμπτήρες φθορισμού και πολλοί λαμπτήρες υψηλής πίεσης (μεταλλικών αλογονιδίων και νατρίου) περιέχουν υδράργυρο του οποίου η χρήση έχει απαγορευτεί σε πολλά ηλεκτρονικά προϊόντα, σύμφωνα με την οδηγία RoHS. Αν και είναι πολύ πιο επικίνδυνος στην οργανική του μορφή (θανάσιμες νευρολογικές διαταραχές – Καταστροφή της Μιναμάτα), καλό είναι να τον αποφεύγουμε έτσι κι αλλιώς, ειδικά αν έχουμε να κάνουμε με χώρους όπου βρίσκονται τροφές όπως η κουζίνα μιας και δεν θα θέλαμε εκεί να σπάσει λαμπτήρας.
3- Κάποιοι λαμπτήρες (αλογόνου και μεταλλικών αλογονιδίων) εκπέμπουν υπεριώδη ακτινοβολία, η όποια πρέπει να φιλτράρεται με χρήση εξωτερικών γλόμπων, ειδικού χαλαζία και προστατευτικών καλυμμάτων. Οι λαμπτήρες αυτοί πρέπει να ελέγχονται για φθορές και να αντικαθιστούνται τακτικά.
4- Σε μεγαλύτερες ηλικίες μειώνεται η διαπεραστικότητα του φακού του ματιού από το φως και μεγαλώνει η σκέδαση των μικρών μηκών κύματος (μπλε) με αποτέλεσμα τη θάμβωση, την ενόχληση αλλά και τη φθορά διαφόρων τμημάτων του ματιού (blue light hazard). Λαμπτήρες δίχως μπλε ακτινοβολίες λοιπόν πρέπει να προτιμώνται για το σπίτι του παππού και της γιαγιάς (πυράκτωσης και φθορισμού ή LED με θερμό λευκό).
5- Δεν χρησιμοποιούνται στον γενικό φωτισμό αλλά λόγω κινδύνου συμπεριλαμβάνω στη λίστα τα λέιζερ που κυκλοφορούν στο εμπόριο, τα οποία δεν θεωρούνται ασφαλή εάν έχουν ισχύ μεγαλύτερη των 5 mW (ανήκουν στις κατηγορίες IIIb και IV που δεν είναι για το περίπτερο της γειτονιάς). Σε κάθε περίπτωση πρέπει να αποφεύγεται η απευθείας οπτική επαφή με την πηγή και οι γονείς να προσέχουν διότι τα παιδιά πλέον προμηθεύονται μεγάλης ισχύος λέιζερ κυρίως από το διαδίκτυο.
6- Το τρεμόπαιγμα (flicker) σχεδόν όλων των λαμπτήρων (που δεν έχουν ηλεκτρονικά όργανα λειτουργίας ή κύκλωμα διόρθωσης έντασης) στα 100 Hz (το διπλάσιο της συχνότητας του εναλλασσόμενου ρεύματος στο σπίτι μας), δεν γίνεται αντιληπτό από το μάτι αλλά μπορεί να προκαλέσει πονοκεφάλους (δεν φταίει πάντα ο συνάδελφος) και να επιβαρύνει άτομα που πάσχουν από φωτο-επιληψία ή ημικρανίες. Μπορείς να τσεκάρεις εύκολα αν υπάρχει έντονο flicker με την φωτογραφική κάμερα του κινητού σου. Κάποια LED έχουν χειρότερο τρεμόπαιγμα από πυράκτωσης και φθορισμού ενώ άλλα LED με κατάλληλο κύκλωμα έχουν μηδενικό. Αν πας να αγοράσεις λαμπτήρες μπορείς με το κινητό να τσεκάρεις τους αναμμένους και αν σε ρωτήσουν οι πωλητές τι κάνεις πες τους να διαβάσουν το παρακάτω άρθρο
Πονοκέφαλος στο γραφείο?..τα φώτα
Καταρχάς, είμαι σίγουρος ότι τους περισσότερους πονοκέφαλους στο γραφείο τούς προκαλεί το αφεντικό με τις απαιτήσεις του, ο ενοχλητικός συνάδελφος ή ο ύπνος που χάσαμε (ειδικά αν οι ώρες ύπνου αντικαταστάθηκαν από σφηνάκια). Υπάρχουν όμως και κάποιοι που έχουν μια φωτοευαισθησία. Ναι, δεν είναι λίγοι αυτοί που παραπονιούνται για πονοκεφάλους και ημικρανίες στους εργασιακούς χώρους, λόγω του φωτισμού. Οι λαμπτήρες φθορισμού (που αντικατέστησαν τις προηγούμενες δεκαετίες τους λαμπτήρες πυράκτωσης με σκοπό την εξοικονόμηση ενέργειας) είναι ο υπεύθυνος παράγοντας, δηλαδή το ανεπαίσθητο στο μάτι αλλά όχι στον εγκέφαλο τρεμόπαιγμα (flicker) τους στα 100 Hertz (διπλάσιο της συχνότητας της τάσης της πρίζας). Η αντικατάσταση των μαγνητικών οργάνων λειτουργίας τους με ηλεκτρονικά βελτίωσε κάπως την κατάσταση, αλλά δεν έλυσε το πρόβλημα. Το flicker, που έφτανε μέχρι και το 40%, έπεσε στο 15-20%, αλλά παραμένει ενοχλητικό για κάποιους.
Θα φανταζόταν κανείς ότι με την τρίτη και νεότερη στην αγορά τεχνολογία των LED (διόδων εκπομπής φωτός) τα πράγματα θα βελτιωνόντουσαν δραματικά, μιας και αυτοί οι λαμπτήρες λειτουργούν με συνεχές ρεύμα και όχι εναλλασσόμενο. Και όμως, ενώ κάποια προϊόντα έχουν κατάλληλο κύκλωμα λειτουργίας ώστε να σταθεροποιούν το ρεύμα, άρα εκμηδενίζουν το τρεμόπαιγμα, κάποια άλλα εμφανίζουν σχεδόν παλμική λειτουργία, με το flicker στα 100 Hz να φτάνει σχεδόν το 100%. Για όσους υποφέρουν από ημικρανίες, πονοκεφάλους, ζαλάδες, ίσως και φωτοεπιληψίες, λόγω του φωτισμού σε κάποιους χώρους, αυτό δεν είναι καλό νέο.
Τα τελευταία χρόνια μελετώ το θέμα στο εργαστήριό μου και μαζί με συναδέλφους από τη Γαλλία παρουσίασα αποτελέσματα και μετρήσεις προϊόντων σε σχετικό συνέδριο στη Νέα Υόρκη (LS 13 Troy, NY). Πρότεινα μάλιστα ένα απλό τεστ για τον έλεγχο των πηγών φωτός. Το τεστ αυτό έχει μηδενικό κόστος και είναι προσβάσιμο από όλους, μιας και το μόνο που απαιτεί είναι το κινητό μας τηλέφωνο σε λειτουργία κάμερας. Η συχνότητα με την οποία ανανεώνεται η εικόνα της κάμερας είναι διαφορετική από τη συχνότητα του τρεμοπαίγματος του φωτός της πηγής (30 Hz σε σχέση με τα 100 Hz), με αποτέλεσμα η εικόνα της πηγής να μην είναι σταθερή, αλλά να χαρακτηρίζεται από σκοτεινές γραμμώσεις. Όσο πιο έντονο είναι το flicker τόσο πιο εύκολα διακρίνονται οι γραμμές πάνω στην εικόνα. Μια πηγή φωτός που εκπέμπει φως σταθερά με μηδενικό ή πολύ μικρό flicker, θα δίνει μια καθαρή εικόνα αν φωτογραφηθεί. Το τεστ αυτό μπορεί να δώσει σε κάποιον άνθρωπο με φωτοευαισθησίες τη δυνατότητα να ελέγξει το φωτιστικό περιβάλλον του. Οι μελέτες προϊόντων που βρίσκονται στην ευρωπαϊκή αγορά συνεχίζονται με σκοπό την ενημέρωση των καταναλωτών *.
7- Η περιφερειακή όραση είναι πολύ σημαντική σε θέματα ασφάλειας (οι εγκληματίες ή οι πεζοί όταν οδηγείς πετάγονται συνήθως από τα πλάγια) οπότε οι πηγές φωτός που χρησιμοποιούνται θα πρέπει να διεγείρουν τα ραβδία του ματιού. Λαμπτήρες με μπλε ακτινοβολίες (μπλε ή ψυχρό λευκό διαφόρων τεχνολογιών) πρέπει να προτιμώνται στους δρόμους σε σχέση με τους λαμπτήρες νατρίου (κίτρινο-πορτοκαλί) που είναι διαδεδομένοι (με κάποιες εξαιρέσεις όπως περιοχές με ομίχλη).
Ελπίζω πως όσο αυξάνεται η γνώση μας για τις επιδράσεις της κάθε ακτινοβολίας αλλά και το εύρος προϊόντων, τόσο περισσότερο οι πηγές φωτός να αντιμετωπίζονται ως μια σοβαρή τεχνολογία και όχι ως ένα αναλώσιμο δίπλα στις φακές στο σούπερ μάρκετ. Το φως αλλάζει τα πάντα και ο σωστός σχεδιασμός κάνει τη διαφορά μεταξύ άνετης ζωής και ενός επικίνδυνου περιβάλλοντος. Βρείτε κάποιον να σας αλλάξει τα φώτα αν χρειάζεται, για το καλό σας.
Πηγή: Σπύρος Κιτσινέλης
